مقدمه
تاریخچه قهوه یکی از شگفتانگیزترین روایتهای فرهنگی جهان است؛ نوشیدنیای که ابتدا در محافل صوفیان یمن و سپس در قهوهخانههای پرجنبوجوش استانبول و قاهره رواج یافت و خیلی زود به بخشی جدانشدنی از زندگی مسلمانان تبدیل شد. اما سفر قهوه تنها به جهان اسلام محدود نماند. این دانه سیاه معطر، از طریق تجار و مسافران راهی اروپا شد و در ابتدا با تردید و حتی مخالفت کلیسا روبهرو گردید. با این حال، جرعهای که پاپ کلمنت هشتم از قهوه نوشید، همهچیز را تغییر داد و راه را برای ورود قهوه به فرهنگ مسیحیت و سپس سراسر جهان هموار ساخت.
فهرست مطالب
تاریخچه قهوه و سفر آن در مسیحیت
در خیابانهای شلوغ بازارهای خاورمیانه در قرن شانزدهم، عطر قهوه تازهدمکرده در هوا پخش میشد. قهوه که به «شراب عربستان» معروف بود، به نوشیدنی محبوب فرهنگهای مسلمان تبدیل شده بود. جلسات شبانه علما و شاعران با این نوشیدنی پر از انرژی میشد.
قهوه ذهن را تیز میکرد، روح را نیرو میبخشید و مردم را به یکدیگر نزدیک میساخت. اما کمتر کسی میدانست که این نوشیدنی جادویی قرار است سفری پر از تردید، کنجکاوی و در نهایت پذیرش را در اروپا آغاز کند.
آغاز قهوه در جهان اسلام
داستان قهوه از شبهجزیره عربستان شروع میشود؛ جایی که صوفیان یمنی خواص انرژیبخش آن را کشف کردند. صوفیان برای بیدار ماندن در دعاهای شبانه از این نوشیدنی استفاده میکردند.
به مرور، قهوه در سراسر جهان اسلام گسترش یافت و به نماد مهماننوازی و دانشپژوهی تبدیل شد. قهوهخانهها در شهرهایی مثل استانبول، قاهره و دمشق شکل گرفتند و به مراکز تعامل اجتماعی و بحثهای علمی و فرهنگی تبدیل شدند. بر اساس منابع تاریخی، اولین قهوهخانه رسمی استانبول در سال ۱۵۵۵ افتتاح شد و بهسرعت به مکانی برای تبادل اخبار و گفتوگوهای سیاسی بدل گردید.
نوشیدنی شیطان؟
وقتی قهوه به اروپا رسید، برخی آن را «نوشیدنی مسلمانان» میدانستند. مقامات کلیسا به خاطر منشأ اسلامی و اثرات انرژیبخشش، آن را «نوشیدنی شیطان» نامیدند.
در اواخر قرن پانزدهم، محبوبیت قهوه در شهرهای ایتالیا بالا رفت و کشیشان محافظهکار خواستار ممنوعیت آن شدند. موضوع حتی به پاپ کلمنت هشتم ارجاع داده شد تا درباره آن تصمیم بگیرد.
مزهچشی پاپ کلمنت هشتم
طبق روایتها، پاپ کلمنت هشتم تصمیم گرفت شخصاً قهوه را امتحان کند. وقتی جرعهای نوشید، از طعم آن شگفتزده شد و گفت:
«این نوشیدنی شیطان اینقدر خوشمزه است که حیف است فقط کافران از آن استفاده کنند.»
به جای ممنوع کردن، پاپ قهوه را مبارک اعلام کرد. این تصمیم راه را برای پذیرش گسترده قهوه در میان مسیحیان باز کرد و آن را به بخشی از فرهنگ اروپایی تبدیل نمود. پس از این تأیید، قهوه در ونیز و دیگر شهرهای ایتالیا محبوب شد و بهتدریج در سراسر اروپا پخش گردید.
دزدیدن بذر قهوه
با افزایش تقاضای قهوه در اروپا، گروهی از تاجران تصمیم گرفتند دانههای قهوه را از یمن و سایر مناطق قاچاق کنند. این ماجرا آغاز کشت قهوه در مناطقی مانند هند، جاوا و برزیل بود.
بر اساس روایتهای تاریخی، یک سرباز هلندی در قرن هفدهم توانست چند گیاه قهوه را به آمستردام منتقل کند. از آنجا کشت قهوه به مستعمرات آسیایی و در نهایت به برزیل رسید. این تجارت پر سود باعث شد قهوه به یکی از کالاهای اصلی جهانی تبدیل شود، هرچند داستان «دزدیدن بذر قهوه» همچنان در تاریخ باقی مانده است. داستان سفر قهوه از یمن به جهان همچنان در تاریخ باقی مانده است.
دانشگاههای یک پنی در اروپا
پس از تأیید پاپ، قهوهخانهها در اروپا رشد چشمگیری داشتند. این مکانها به کانونهای فکری و اجتماعی بدل شدند و نویسندگان، تاجران، هنرمندان و سیاستمداران را گرد هم آوردند.
در انگلستان قرن هفدهم، قهوهخانهها به «دانشگاههای یک پنی» شهرت یافتند. یک پنی، هزینه یک فنجان قهوه بود، اما در عوض فرصتی برای حضور در بحثهای پرشور فراهم میکرد که گاهی با آموزش دانشگاهی برابری میکرد. به گفته نشنال جئوگرافیک، بسیاری از نوآوریهای علمی و حتی شکلگیری روزنامهها در همین قهوهخانهها آغاز شد.
تأثیر فرهنگی قهوه بر جهان
قهوه نهتنها یک نوشیدنی، بلکه محرک تحول فرهنگی و اجتماعی در جهان بود. این نوشیدنی توانست بین جوامع مسلمان و مسیحی پل بزند و به بستری برای تبادل ایدهها و اندیشهها بدل شود. امروز قهوه به یک عنصر جهانی تبدیل شده که از صبحانههای اروپایی تا محافل ادبی خاورمیانه، جایگاهی ویژه دارد.
منابع
Aleteia: And Pope Clement VIII Saw That Coffee Was Good
